Kamnové kachle jako materiálový a ikonografický pramen : význam kachlů v rekonstruování materiálních a nemateriálních aspektů každodenního života dávných společenství

Roč.39,č.1(2014)

Abstrakt
V článku je na vybraných příkladech kachlů představena možnost interpretace materiálních a nemateriálních aspektů života v minulosti. Zkoumání pozůstatků středověkých i raně novověkých kamen umožňuje rekonstruovat procesy svázané s jejich vznikem, stejně jako dílčí kroky při výrobě jednotlivých kachlů. Díky stopám, které na artefaktech zanechal hrnčíř, a rovněž díky využití fyzikálně-chemických analýz lze obohatit poznání pracovních postupů řemeslníků, odhalit způsob formování kachlů i metody vytváření glazury. Tyto informace jsou spolu s petrografickými analýzami použité hlíny rovněž přínosné pro identifikaci středisek výroby kachlů. Ikonografický rozbor reliéfní výzdoby kachlů umožňuje poznání dobových reálií každodenního života prostřednictvím zobrazených detailů zrcadlících prostředí, v němž artefakt vznikl. Tyto poznatky tak účinně doplňují ostatní historické prameny.

Klíčová slova:
kamnové kachle; výroba kachlů; ikonografie; výzdoba

Stránky:
177–203
Reference

ARCHEOLOGIA, 2013: Muzeum Narodowe w Kielcach. Archeologia – wybrane obiekty, http://mnki.pl/pl/zbiory/archeologia/najciekawsze_zabytki/927.html, cit. 29. 12. 2013.

BATARIUC, P. V., 1999: Cahle din Moldova Medievalã scolele XIV–XVII. Suceava.

BRYCH, V., 2004: Kachle doby gotické, renesanční a raně barokní. Výběrový katalog Národního muzea v Praze. Praha.

BUKO, A., 1990: Ceramika współczesnopolska. Wprowadzenie do badań. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź.

BUŚKO, C., 1996: Nurt dworski w ikonografii kafli śląskich. In: Kultura średniowiecznego Śląska i Czech, Zamek, 51–62. Wrocław.

CHMIEL, A., 1906: Kafle średniowieczne znalezione w Oświęcimiu, Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej II, 343–353.

CHUDZIŃSKA, B., 2012: Życie codzienne na zamku w Muszynie. Muszyna.

CZECHOWICZ, B., 1993: Późnogotyckie kafle z zamku w Raciborzu, Śląskie Zeszyty Krajoznawcze, IK 66, 18–25.

CZOPEK, S., 1994: Renesansowe kafle z Będziemyśla. In: Garncarstwo i kaflarstwo na ziemiach polskich od późnego średniowiecza do czasów współczesnych. Materiały z konferencji, Rzeszów, 21–23 IX 1993 (Gruszczyńska, A.–Targońska, A., edd.), 95–120. Rzeszów.

DĄBROWSKA, M., 1987: Kafle i piece kaflowe w Polsce do końca XVIII wieku, Studia i Materiały z Historii Kultury Materialnej LVIII.

DURDÍK, T.–HAZLBAUER, Z., 1993: Gotické a renesančni kachle z východniho křídla předzámčí v Kostelci nad Černými lesy – Gotische und Renaissancekacheln aus dem Ostflügel der Vorburg in Kostelec nad Černými lesy, CB 3, 289–314.

DYMEK, K., 1993: Gotyckie i renesansowe kafle śląskie. In: Kafle gotyckie i renesansowe na ziemiach polskich, 117–122. Gniezno.

DYMEK, K., 1995: Średniowieczne i renesansowe kafle śląskie. Wrocław.

DYMEK, K., 1999: Ze studiów nad codziennym życiem w średniowiecznym mieście, B. Piec kaflowy, Wratislavia Antiqua I, 44–53.

EUROPA, 2013: Europa Jagiellonica 1386–1572. Sztuka i kultura w Europie Środkowej za panowania Jagiellonów, Przewodnik po wystawie. Warszawa.

FEKECZ-TOMASZEWSKA, B., 2010: Wrocławskie piece kaflowe. In: Piece kaflowe w zbiorach muzealnych w Polsce. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej w Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku w dniach 5–7 września 2008 roku (Dąbrowska, M.–Semków, J.–Wojnowska, W., edd.), 185–202. Frombork.

FRÖHLICH, J.–PAVLÍK, Č., 2010: Turnajová scéna s dedikací na kachlovém reliefu z Blatenska – Die Turnierszene mit der Dedikation auf dem Kachelrelief aus der Region Blatná, ASČ 14, 909–914.

FRYŚ-PIETRASZKOWA, E., 1973: Ośrodek garncarski w Łążku Ordynackim. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk.

GRUIA, A. M., 2009: Tiles Decorated with the Knight in Tournament in the Kingdom of Hungary, Brukenthal, Acta Musei IV/1, 203–221.

GRUIA, A. M., 2012: Povestri la gura sobei. Catalog selectiv al colectiei de cahle a Muzeului National de Istorie a transilvaniei. Cluj-Napoca.

GÜNDEL, CH., 1934: Figürliche Ofenkacheln des 15. Jahrhunderts, Altschlesien 4, 288–293.

ГУРКИН, С. В., 2000: О предках кьшчаков икимаков, Донся Археология 3–4, 6–23.

HAZLBAUER, Z., 1986: Příspěvek k technologii výroby pozdně středověkých reliéfních kachlů – Beitrag zur Technologie der spätmittelalterlichen Reliefkacheln, AH 11, 489–503.

HAZLBAUER, Z., 1998: Krása středověkých kamen. Praha.

HAZLBAUER, Z., 2005: Sygnatury garncarskie na gotyckich i renesansowych kaflach czeskich, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej LIII/2, 205–216.

HINTZE, E., 1907: Kachelfunde aus dem Breslauer Rathause, Schlesiens Vorzeit NF IV, 113–114.

HOLČÍK, Š., 1978: Stredoveké kachliarstvo. Bratislava.

HRŮŠOVÁ, L., 2013: Soubor kamnových kachlů z Muzea východních Čech v Hradci Králové, rkp. magisterské diplomové prace ulož. na FF Univerzity Palackého v Olomouci, Olomouc.

JAMKA, R., 1951: Szczegółowe sprawozdanie z prac wykopaliskowych w Opolu za okres 1948–1949, Materiały Wczesnośredniowieczne I, 1–57.

JANIAK, T., 2003: Kafle gotyckie w zbiorach muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie. Gniezno.

JORDÁNKOVÁ, H.–LOSKOTOVÁ, I.–MERTA, D., 2004: Odraz domáci války v produkci brněnských kamnářů druhé poloviny 15. století – Widerspielung des Heimkrieges in der Produktion der Brunner Ofesetzer in der Zweiten Hälfte des 15. Jahrhunderts, AH 29, 445–456.

KAFLE, 1936: Kafle z XVI w. przy ul. Krupniczej, Ilustrowany Kuryer Codzienny 100, 19.

KAFLE GOTYCKIE, 1993: Kafle gotyckie i renesansowe na ziemiach polskich. Gniezno.

KARCZEWSKI, A., 1929: Nowe wykopaliska ceramiczne w obrębie zamku czerskiego, Studia do Dziejów Sztuki w Polsce 1, 116–117.

KASTEK, T.–MRUCZEK, R.–ZARADZKA, A.–STOJANOWICZ, P.–STOPCZYŃSKI, L., 1998: Zamek Radosno. Badania archeologiczno-architektoniczne w 1996 r., Śląskie Sprawozdania Archeologiczne XXXI, 311–323.

KOPERA, F., 1907: Notaty o kaflach w Polsce. Luźny materiał inwentaryzacyjny do historyi majoliki, Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne V, 236–255.

KRAKÓW, 2007: Kraków. Europejskie miasto prawa magdeburskiego 1257–1791. Katalog wystawy 5 czerwca – 19 listopada 2007 r., Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Pałac Krzysztofory (Lichończak-Nurek, G., ed.). Kraków.

KRÁSA, 2008: Krása která hřeje. Výběrový katalog gotických a renesančních kachlů Moravy a Slezska – Beauty, which Warms. Gothic and Renaissance Dutsch Stove Tiles of Moravia and Silesia (Menoušková, D.–Měřínský, Z., edd.). Uherské Hradiště.

KRUPPÉ, J., 1961: Studia nad ceramiką XIV wieku ze Starego Miasta w Warszawie, Wrocław – Warszawa – Kraków.

KUCZYŃSKI, J., 1968: Kafle z XIV–XVI w. w zbiorach Muzeum Świętokrzyskiego. Katalog wystawy. Kielce.

KUCZYŃSKI, J., 1968a: Kafle z XIV–XVI w., Broszura. Kielce.

KUCZYŃSKI, J., 1970: Wyniki badań archeologicznych Muzeum Świętokrzyskiego 1966–1969. Przewodnik po wystawie. Kielce.

KUCZYŃSKI, J., 1971: Badania wykopaliskowe przeprowadzone w 1969 r. na terenie zamku w Bodzentynie, Rocznik Muzeum Śweiętokrzyskiego V, 133–147.

LANDSFELD, H., 1950: Lidové hrnčířství a džbánkářství. Praha.

ЛАЩУK, Ю. П., 1993: Үкраїнські кахлі. Ужгород.

LISOWA, E., 1986: Zbiór kafli odkrytych podczas badań ratowniczych na trasie W–Z we Wrocławiu, Silesia Antiqua 28, 139–160.

LISOWA, E.–LASOTA, CZ., 1989: Późnogotyckie kafle z Ostrowa Tumskiego we Wrocławiu, Silesia Antiqua 31, 83–104.

LOSKOTOVÁ, I., 2009: Středověké reliéfní kachle jako pramen hmotné kultury (Morava) – Mittelalterliche Reliefkacheln als Quelle für die materielle Kultur (Mähren), AH 34, 189–208.

LOSKOTOVÁ, I., 2011: Brněnské kamnové kachle období gotiky, rkp. disertační práce ulož. v ÚAM FF MU, Brno.

MALINOWSKI, T., 2000: O wyobrażeniach instrumentów muzycznych na gotyckich i renesansowych kaflach z ziem polskich, Archaeologia Historica Polona 8, 131–141.

MARCINIAK-KAJZER, A., 2003: Czy dwa piece Stanisława Tarnowskiego, Archaeologia Historica Polona 13, 295–306.

MICHALAK-ŚCIBIOR, J., 1999: Kafle piecowe w zbiorach Muzeum Regionalnego w Łęcznej (XVI–XX w.). Łęczna.

MIKŠÍK, M.–HANYKÝŘ, V.–HAZLBAUER, Z., 1986: Studie podmínek výroby reliéfních ploch pozdně středověkých kachlů – Studie der Herstellungsbedingungen von Reliefflächen spätmittelalterlicher kacheln, AH 11, 505–513.

MOSKAL, K., 2012: Katalog zbiorów MHK. Kafle w zbiorach Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Kraków.

MUZEUM, 2013: Muzeum Technik Ceramicznych w Kole. Tapety, http://www.muzeum-kolo.pl/pl/index.php?option=com_content&view =article&id=75&Itemid=47, cit. 29. 12. 2013.

NARODOWE, 2014 – Muzeum Narodowe w Krakowie. Katalog zbiorów, http://katalog.muzeum.krakow.pl/pl/work/MNK-IV-C-5984-Kafel-fragment, cit. 3. 03. 2014.

NEKUDA, V.–REICHERTOVÁ, K., 1968: Středověká keramika v Čechách a na Moravě. Brno.

OKOŃSKI, J., 1987: Późnośredniowieczne kafle i urządzenia ogniowe z terenu Małopolski, Rocznik Przedsiębiorstwa Państwowego Pracownie Konserwatorskie Zabytków 2, 94–107.

OSE, I., 1996: Podiņu krāsnis Kurzemes un Zemgales pilīs. 15. gs. beigas – 18. gs. sākums. Ryga.

PAVLÍK, Č., 2007: Gotické a renesanční kachle pod Ždánickým lesem – Gothic and Renaissance [Tiles] in the Ždánický Forest Region, Regio M, 74–90.

PAVLÍK, Č., 2008: Kachlový materiál z hradu Polná, Archeologie Moravy a Slezska 8, 200–220.

PAVLÍK, Č.–ŠPAČEK, J., 2013: Soubor gotických reliéfních kachlů z obce Škvorec, okr. Praha-východ – Eine Kollektion gotischer Reliefkacheln aus der Gemeinde Škvorec, Bez. Prag-Ost, AH 38, 543–556.

PIĄTKIEWICZ-DERENIOWA, M., 1960: Odkrycie najdawniejszych kafli wawelskich, Studia do Dziejów Wawelu II, 490–492.

PIĄTKIEWICZ-DERENIOWA, M., 1960a: Kafle wawelskie okresu wczesnego renesansu, Studia do Dziejów Wawelu II, 303–375.

PIEKOSIŃSKI, F., 1906: Sprawozdania z posiedzeń Komisji do Badań Historii Sztuki w Polsce, Sprawozdania Komisji do Badań Historii Sztuki w Polsce VII, CCXCVI–CCXCVIII.

PIERZAK, J., 2002: Zamek biskupów krakowskich w Sławkowie. Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Archeologia 15. Bytom.

POLEN, 1986: Polen im Zeitalter der Jagiellonen 1386–1572. Katalog wystawy. Wien.

POSPIESZNA, B., 1994: Zarys historii rzemiosła zduńsko-garncarskiego w Malborku od wieku XV do początku XIX. In: Garncarstwo i kaflarstwo na ziemiach polskich od późnego średniowiecza do czasów współczesnych. Materiały z konferencji, Rzeszów, 21–23 IX 1993 (Gruszczyńska, A.–Targońska, A., edd.), 277–290. Rzeszów.

PROCHÁZKA, Z., 1998: Nové poznatky z výzkumu hradu Nového Herštejna – Neue Erkentnisse aus der Untersuchung der Burg Nový Herštejn, CB 6, 205–228.

RADWAN, A., 1993: Kafle średniowieczne z Oświęcimia. In: Kafle gotyckie i renesansowe na ziemiach polskich, 77–80. Gniezno.

RENNER, J., 1994: Grupa znalezisk kaflowych. Przyczynek do historii kaflarstwa polskiego. In: Garncarstwo i kaflarstwo na ziemiach polskich od późnego średniowiecza do czasów współczesnych. Materiały z konferencji, Rzeszów, 21–23 IX 1993 (Gruszczyńska, A.–Targońska, A., edd.), 21–31. Rzeszów.

RICHTEROVÁ, J., 1982: Středověké kachle. Praha.

SMOLÁKOVÁ, M., 2011: K ikonografii zobrazenia Bitka dvoch mužov (hráčov) – Zur Ikonographie der Darstellung Rauferei zweier Männer (Spieler), AH 36, 573–581.

SMOLEŃSKA, J., 1975: Śląskie kafle średniowieczne w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, Rocznik Muzeum Narodowego 19, 265–283.

SOZAŃSKA, J., 1993: Kafle średniowieczne i renesansowe z Choinowa, Jawora, Kątów Wrocławskich, Namysłowa i Wrocławia. In: Kafle gotyckie i renesansowe na ziemiach polskich, 123–124. Gniezno.

STRAUSS, K., 1928: Schlesische Keramik. Strassburg.

STRZYŻEWSKI, CZ., 1993: Gotyckie i renesansowe kafle z Jankowa Dolnego. In: Kafle gotyckie i renesansowe na ziemiach polskich, 37–39. Gniezno.

SZYDŁOWSKA, E., 1973: Gotyckie i renesansowe kafle w muzeach Górnego Śląska. Katalog wystawy. Bytom.

ŚLAWSCY, G. i T., 1994: Garncarstwo i kaflarstwo w Bieczu od późnego średniowiecza do czasów współczesnych. In: Garncarstwo i kaflarstwo na ziemiach polskich od późnego średniowiecza do czasów współczesnych. Materiały z konferencji, Rzeszów, 21–23 IX 1993 (Gruszczyńska, A.–Targońska, A., edd.), 211–230. Rzeszów.

TARASIŃSKI, A., 2010: Najnowsze odkrycia kafli z zamku w Chudowie koło Gliwic, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Archaeologica 27, 121–134.

TOMKIEWICZ, S.–INDQUIST, H., 1884: Szczątki średniowiecznego zameczku zwanego Wołek w księstwie oświęcimskim, Sprawozdania Komisji do Badań Historii Sztuki w Polsce III/1, 1–6.

TPУСАЎ, A. A., 1993: Беларускаe Кафлярства. Mінcк.

TYMONOVÁ, M., 2009: Středověké reliéfní kachle jako pramen hmotné kultury (Slezsko) – Mittelalterliche Reliefkacheln als Quelle der Sachkultur (Schlesien), AH 34, 209–223.

TYMONOVÁ, M., 2011: Gotické a renesanční kachle ze slezských hradů – Gothic and Renaissance Tiles from Silesian Castles, díl I.–III., rkp. disertační práce ulož. v ÚAM FF MU, Brno.

VERLET, P.–FLORISOONE, M.–HOFFMEISTER, A.–TABARD, F., 1965: Das Grosse Buch der Tapisserie. Wien – Düsseldorf.

VOIT, P.–HOLL I., 1963: Alte ungarische Ofenkacheln. Budapest.

WAWEL, 2009: Wawel w Wilnie. Od Jagiellonów do końca Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Katalog wystawy zorganizowanej w ramach obchodów tysiąclecia Litwy, Wilno, Muzeum Sztuki Stosowanej, 5 lipca – 4 października 2009 roku (Petrus, J. T.–Budrys, R., edd.). Wilno.

WŁODARCZYK, Z., 2007: Symbolika siedmiu najważniejszych gatunków roślin biblijnych. In: Symbolika roślin. Heraldyka i symbolika chrześcijańska (Marecki, J.–Rotter, L., edd.), 169–180. Kraków.

ŽALNIERIUS, A.–BALČIŪNAS, D., 2007: Kafle półcylindryczne z Kowna. In: Średniowieczne i nowożytne kafle. Regionalizmy – podobieństwa – różnice (Dąbrowska, M.–Karwowska, H., edd.), 241–252. Frombork.

ŽEGKLITZ, J.–VITANOVSKÝ, M.–ZAVŘEL, J., 2009: Soubor kachlových forem z pražské hrnčířské dílny Adama Špačka a její kachlová produkce v letech 1531–1572 – An Assemblage of Stove Tile Moulds from the Prague Pottery Workshop of Adam Špaček and the Tile Production of this Facility in the Years 1531–1572, AR LXI, 427–466.

ŻEMIGAŁA, M., 1987: Ogrzewanie piecowe na zamku w Bolesławcu nad Prosną XIV–XVII w., Acta Archaeologica Lodziensia 33. Wrocław.

Metriky

16

Views

0

PDF (polština) views